Inleiding

In het tot omstreeks 1900 moeilijk begaanbare terrein van de Peel te Deurne is in de periode 1934-1940 door het Nederlandse leger een deel van de Peel-Raamstelling aangelegd, deel uitmakend van het Vak Liessel. Binnen de bescherming vallen de werken van Halte, Hoge brug, Lage Brug en Helenaveen. Deze stelling bestaat te Deurne uit een vijftal S-KAZEMATTEN (1), een G-KAZEMAT (2) en een 6-VELD-KAZEMAT (3) en maakt deel uit van de in het kader van de Strategische Beveiliging aangelegde Peel-Raamstelling tussen Grave en Budel-Dorplein, die, ver buiten de Vesting Holland, een eventuele Duitse opmars door Noord-Brabant naar België en Frankrijk moest afstoppen, en, na order van februari 1940, vertragen. De ca. 90 kilometer lange stelling is in het betreffende gebied te Deurne anders uitgevoerd dan ten noorden van de spoorlijn Eindhoven-Venlo, waar een doorlopende, veertig kilometer lange anti-tankgracht is gegraven, het Defensie- of Peelkanaal. Ter plaatse van Deurne is dit Defensiekanaal niet gegraven; wel zijn ten oosten van Helenaveen enkele korte stukken tankgracht gerealiseerd, ter veronzijdiging van de ontginning van woeste gronden in de jaren '30. De hoofdstelling lag achter het Kanaal van Deurne. In tegenstelling tot de linie ten noorden van de spoorlijn werd te Deurne in verband met de sterkte van het voorterrein geen doorlopende kazemattenlinie aangelegd. Het Bureau Stellingbouw van de Genie volstond hier met de bouw van kazematten op de belangrijkste accessen. Dit geschiedde naar aanwijzingen van de staf van de Peeldivisie en de generale Staf van het Opperbevel. Wel werd de stelling in het voorterrein versterkt met enkele S-kazematten. Het exemplaar aan de Soemeersingel te Helenaveen, deels nog voorzien van de oorspronkelijke camouflagebeschildering, is hier een goed voorbeeld van. De geschutskazemat voor een stuk 6-veld is waarschijnlijk uniek in Nederland. Op 10 en 11 mei 1940 hebben zich bij de stelling te Deurne geen zware gevechtshandelingen voorgedaan. Ten gevolge van de ligging langs het Kanaal van Deurne is een belangrijk deel van de kazematten bewaard gebleven; naast enkele S-kazematten zijn alleen -zoals vrijwel overal elders ook geschiedde- de gietstalen G-kazematten gedeeltelijk afgebroken (piketnummer 526, 541 en 546). Ondanks de vervanging van de bruggen over de Helenavaart en het Kanaal van Deurne door betonnen exemplaren (het leeuwedeel van de oorspronkelijke bruggen werd overigens in mei 1940 opgeblazen of verbrand) is de Peel-Raamstelling in Deurne goed tot zeer goed bewaard gebleven. De gebouwde resten van de stelling zijn weliswaar in aantal minimaal, maar dat is eerder een gevolg van de afwerende kracht die het veenlandschap in de jaren '30 had, dan van na-oorlogse sloopwerkzaamheden. In aanvulling op de te beschermen delen van de stelling te Oploo, Wanroij en Mill, kan men hier een redelijk goede indruk krijgen van de opbouw van een Nederlandse verdedigingslinie uit de jaren '30.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is van architectuur- en bouwhistorisch belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel, dat cultuurhistorisch van belang is en is van belang wegens de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing en de historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid. Het geheel heeft een grote belevingswaarde en is als grootschalig militair complex en herinnering aan een belangrijke episode uit de nationale geschiedenis zeldzaam.