Het was schimmelig, koud en vochtig in huis

Het was 1988 toen Bos in Het Polderhuis zijn studentenoptrekje vond. ‘Het huis was niet onderhouden, maar was op dat moment nog wel waterdicht. De charme van het huisje viel me direct op: het staat deels voor de (jaren later bepaalde) rooilijnen. Simpel gezegd: de woning steekt voor de andere woningen uit en staat een stukje op de stoep.’

Het verval trad in toen er in de jaren negentig een Mercedes tegen de pui reed. Het was letterlijk en figuurlijk de genadeklap voor het huisje. ‘De eigenaren kregen geld van de verzekering om het te laten repareren, maar dat deden ze niet. Er ging een zeiltje over het huis om het binnen droog te houden. Door de jaren heen werd het zeil groter en groter. Op een gegeven moment had ik zelfs binnen plastic hangen, om het water dat ondanks de zeilen binnenkwam, op te vangen. Het was schimmelig, koud en vochtig in huis. Waarom ik er toch bleef wonen? Ik had voor 325 gulden per maand woonruimte in Amsterdam. En het was toen al een unieke plek.’

Eind jaren negentig trok Jeltsje Kroes, zijn toenmalige vriendin, bij Bos in. ‘Op haar initiatief zijn we de buitenkant gaan aanpakken. De eigenaren hadden daar noch opdracht, noch akkoord voor gegeven’, zegt Bos. ‘We deden het uit liefde voor het huisje.’
Vervolgens schreef Bos een boek over het huis en bood dat aan het stadsdeelbestuur aan. Bos: ‘Ik ben onderzoeker en ik kan schrijven. Ik vond het mooi om de geschiedenis vast te leggen. Het is een gek pand op een gekke plek; je ziet een deel van de zijgevel en de voorgevel staat gevoelsmatig op straat. Het past totaal niet in het stratenpatroon van Amsterdam.’
Het verhaal bracht bij monumentenzorg een balletje aan het rollen en het huis kreeg de status ‘gemeentelijk monument’. Bos, die nog altijd huurde, had vanaf het verschijnen van het boek gezegd dat hij - als dat zou bijdragen aan het behoud van het monument - met alle liefde zou vertrekken. En zo geschiedde. Althans, bíjna.

‘De eigenaren verkochten het huis in 2002. De nieuwe eigenaar wilde het pas hebben, als hij met mij de deal had dat ik wegging, zodat de weg vrij was om het een nieuwe bestemming te geven. Andersom stemde ik daarmee in als hij beloofde het op te knappen.’

Bos was zijn nieuwe onderkomen al aan het schilderen toen de nieuwe eigenaar van Het Polderhuis belde om te vragen op welk rekeningnummer hij de ‘oprotpremie’ kon storten. ‘In een opwelling vroeg ik of ik het huis niet mocht kopen. Hij vroeg 325.000 gulden. Binnen een paar dagen had ik de financiering rond’, blikt Bos terug.   

Inmiddels, twintig jaar later, is het monument volgens experts bijna een miljoen euro waard. Dat komt mede door de verduurzaming. Met energielabel A+ gooit het huis hoge ogen in monumentenland.
De energiezuinigheid kwam tot stand met advies van de Duitse architect Martin Breidenbach, met als belangrijkste onderdeel de wandtemperatie gecombineerd met een warmtepomp. ‘Het dak en de muren zijn geïsoleerd, er is een zonneboiler die wordt gevoed door zonnecollectoren, in ieder raam zit hr++glas en voor de schuiframen zijn ramen inclusief kozijnen geplaatst, waardoor er een vorm van triple glas ontstaat’, somt Bos op.

De troef van het energiezuinige, gasloze monument is de wandtemperatie. De warmtepomp (de Elga van Techneco) past daar goed bij en maakte het huis gasloos. ‘Wandtemperatie is het verwarmen van de wanden van de buitengevels. Er lopen leidingen door de wanden en daar loopt warm water doorheen. Het verwarmt niet alleen naar binnen toe, maar ook een beetje naar buiten. Daardoor blijft de hele constructie boven het dauwpunt en wordt vocht van binnen naar buiten afgevoerd. De oppervlaktewarmte van de wanden zorgt voor een comfortabele gevoelstemperatuur. Door het grote oppervlak van de verwarmde wanden is de warmtepomp heel effectief: met een lage aanvoertemperatuur kan ik het huis verwarmen.’

In een opwelling vroeg ik of ik het huis mocht kopen

Een ander duurzaam detail is het composttoilet. ‘Wanneer iemand hier naar het toilet gaat, wordt de urine afgevoerd en de mest bewaard. Ik zit in de landbouw en een van de dingen waarvoor al jaren wordt gepleit, is kringlooplandbouw. Mineralen, waaronder fosfaat, worden schaars. Ondertussen spoelen we die nu allemaal het riool in. Ik vind, als we naar circulaire economie toe willen, moeten we ook bewust omgaan met onze eigen ontlasting. De mest uit mijn toilet sla ik op in afgedekte tonnen in de tuin. Na meer dan twee jaar composteren gaat het naar een boer in de omgeving die er zijn land mee bemest.’

In de Monumenten Community op Monumenten.nl deelt Bos zijn ervaringen op het gebied van verduurzaming en op zijn site polderhuis.org staat het hele verhaal over zijn monument en de duurzaamheidsmaatregelen. Ook ontvangt Bos belangstellenden in zijn woning op Open Monumentendag. Dit jaar is het thema Duurzaamheid. ‘Op 10 en 11 september staat bij mij de deur open’, zegt Bos. ‘Op die zaterdag geef ik om 13.00 uur ook een lezing over de technische aspecten van mijn monument.’

• ‘Lees het boek Paris Proof Plan van Lars Boelen en Felix van Gemen, de zelfbenoemde huisfluisteraars. Het boek helpt je stap voor stap van het gas af.’
• ‘Staar je niet blind op de warmtepomp. Het reduceren van je energiebehoefte is belangrijker, de warmtepomp is het sluitstuk.’
• ‘Neem een goede adviseur in de arm. Een expert verdient zichzelf terug. Martin Breidenbach heeft mij geholpen door het complete plaatje te bekijken. Van materiaal tot techniek.’