Binnen de gemeente Westerveld ligt een aantal terreinen waarvan de archeologische waarde bekend is. Deze terreinen staan op de Archeologische Monumenten Kaart (AMK). De terreinen zijn onderverdeeld in vier categorieën:

1. Beschermde rijksmonumenten (4):
   • hunebed te Diever
   • twee hunebedden te Havelte (waaronder het op één na grootste hunebed van Nederland)
   • havezateterrein Wittesheuvel bij Wittelte
2. Terreinen van zeer hoge archeologische waarde (33), waarvan 27 terreinen met één of meer grafheuvels.
3. Terreinen van hoge archeologische waarde (24), waarvan 13 historische kernen (onder andere Diever, Dwingeloo, Havelte, Vledder, Lhee, Wittelte, Frederiksoord, Doldersum en Leggeloo).
4. Terreinen van archeologische waarde (53): historische nederzettingsterreinen (vuursteenvindplaatsen) en celtic fields.

Er zijn ook provinciale archeologische monumenten in de gemeente te vinden: hunebedden, celtic fields, essen, beekdalen, grafheuvelgroep/grafveld.

De gemeente Westerveld steunt eigenaren en bewoners van monumenten onder andere door middel van het geven van informatie en advies. Op die manier zet de gemeente zich in voor duurzaam behoud van alle monumenten en cultuurhistorisch waardevolle gebieden in de gemeente. Wilt u meer informatie over het erfgoedbeleid van de gemeente Westerveld? 

Bent u eigenaar van een karakteristiek pand in Drenthe? Voor uw restauratie kunt u mogelijk een lening met lage rente aanvragen. Rijksmonumenten, provinciale monumenten, gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden komen in aanmerking voor de Drentse Monumentenfonds-hypotheek. Voor karakteristiek bezit kunnen restauratiekosten (inclusief verduurzaming) en herbestemmingskosten gefinancierd en/of gesubsidieerd worden. 

Met ‘Alle monumentenregelingen op een rij’ biedt het Restauratiefonds een overzicht van de mogelijkheden voor uw monument met gunstige financieringen, subsidies en overige vergoedingsacties. 

Wilt u weten voor welke regelingen u in aanmerking komt?

Eigenaren en bewoners van een rijks-, provinciaal of gemeentelijk monument kunnen gebruik maken van het zogenaamde monumentenspreekuur die door de gemeente Westerveld samen met het Steunpunt Monumentenzorg van Het Oversticht in Zwolle georganiseerd wordt. U kunt hier alle vragen voorleggen die betrekking hebben op voorgenomen verbouwingen, wijzigingen of zelfs tuin- en erfinrichting aan, in of bij uw rijksmonument. Van het spreekuur ontvangt u vervolgens een (niet-bindend) schriftelijk advies.

Is er voor de werkzaamheden een omgevingsvergunning nodig, dan kunt u vervolgens een formeel vooroverleg bij de gemeente Westerveld aanvragen. Aan dit vooroverleg zijn kosten verbonden die bij het indienen van de definitieve aanvraag voor een omgevingsvergunning in mindering op de leges worden gebracht.

Neem vooraf altijd contact op met de afdeling Erfgoed en Cultuurhistorie van de gemeente Westerveld. In sommige gevallen hoeft u geen vergunning aan te vragen.

De geschiedenis van de gemeente Westerveld gaat tot ver terug in de prehistorie. Het landijs uit de voorlaatste ijstijd bracht grote keien mee. De toenmalige bewoners van het gebied bouwden er hun grafmonumenten mee. Tussen 3350 en 3050 v.Chr. werden er 52 hunebedden in de meest westelijke uitloper van het territorium van de trechterbekercultuur. In de Celtic Fields op het Dwingelderveld zijn nog altijd landbouwsporen in het landschap te vinden van de Late IJzertijd. Uit deze tijd zijn ook veel grafheuvels gevonden. 

Bij het Dieverse Kalteren hebben archeologen de middeleeuwse bisschoppelijke hof Calthorne terug gevonden. De oudste bewoningsfase uit de Late Middeleeuwen is van 1150-1250. 

In 1818 richtte Johannes van den Bosch de Maatschappij van Weldadigheid op. Arme gezinnen, bedelaars en zwervers kunnen gaan werken in één van de Koloniën van Weldadigheid. Ze krijgen een eigen woning en een stukje grond om te bewerken. Een hard bestaan. Door middel van arbeid en scholing wordt de Kolonisten discipline bijgebracht, zodat ze na verloop van tijd in hun eigen onderhoud kunnen voorzien. 

In totaal richt de Maatschappij van Weldadigheid zeven Koloniën op. Vier daarvan zijn voor armen die vrijwillig voor het Koloniebestaan kiezen. In de overige drie worden bedelaars en landlopers opgenomen.

De Koloniën van Weldadigheid zijn genomineerd als UNESCO Werelderfgoed omdat ze getuigen van een uitzonderlijk, landelijk en door de Verlichting geïnspireerd experiment in sociale hervormingen, via een systeem van grote binnenlandse landbouwkoloniën. Bijzonder aan de koloniën is dat ze in zowel Nederland als België zijn gelegen. 

De vier bezoekerscentra van de Koloniën van Weldadigheid hebben het prestigieuze European Heritage Label gekregen. De Europese Commissie kent dit label toe aan tien erfgoederen die een belangrijke rol spelen in de geschiedenis en cultuur van Europa of in de totstandkoming van de Europese Unie. 

• De Monumentenwacht Drenthe helpt monumenteneigenaren bij het periodieke onderhoud van hun pand. Zij voeren inspecties, geven praktische tips en adviezen en voeren klein (nood)herstel uit. Voor eigenaren van gemeentelijke monumenten in gemeente Westerveld is het mogelijk om een abonnement op de Monumentenwacht of een inspectierapport van de Monumentenwacht (deels) vergoed te krijgen. Neem hiervoor contact op met de gemeente.
• Koloniën van Weldadigheid
• Museum de Proefkolonie in Frederiksoord 
• Drents Archief
• Drents archiefnet
• Drents Museum
• Terug in Drenthe neemt je mee in de historie van de oerprovincie van Nederland.