Inleiding

De Nederlands Hervormde KERK van het terpdorp Hitzum ligt ten zuiden van de Franekerweg, aan de oostkant van het dorp. De kerk is met de voorgevel naar het westen gericht en ligt op een enigszins verhoogd KERKHOF met graftekens van lokaal belang. De kerk is in 1883 gebouwd ter vervanging van een voorgangster uit de 16de eeuw. De toren van de oudere kerk werd in 1819 vervangen door de huidige toren, die overigens in 1951 met machinale steen is ommetseld. Het huidige gebouw is door architect M. Hofstra uit Franeker ontworpen en door aannemer F. Bruinsma voor f 7.155,10 gebouwd. Schip en aangebouwde consistorie zijn opgetrokken in eclectische trant; de sobere ommetseling van de toren is verwant met de architectuur van de Delftse School. De gedenksteen in de noordmuur luidt: " (...) de eerste steen gelegd den 21 juni 1883, door Joseph Louis, Simon Chrietien Giddefroy (...)". De kerk is op 4 november 1883 ingewijd.

In 1981 zijn interieur en orgel gerestaureerd. Een heg en een smeedijzeren TOEGANGSHEK begrenzen het met enkele hoge bomen omzoomde kerkhof. Het toegangshek, aan de westzijde, bestaat uit vier met krullen versierde hekstijlen, waartussen twee draaibare middenvleugels en twee vaste zijvleugels. Ervoor ligt een drie treden tellende bakstenen stoep. Aan de zuidzijde, in de hoek tussen de consistorie en het schip, bevindt zich een ijzeren URINOIR met scheidingsschot van golfplaten tussen smalle ijzeren staanders, bekroond met vazen. De ijzeren pisbak heeft de vorm van een Griekse kantharos.

Omschrijving

De zaalkerk uit 1883 heeft een rechthoekige plattegrond en wordt afgesloten door een driezijdige absis. Aan de westzijde liggen de (in 1951 ommetselde) vierkante toren uit 1819 en de rechthoekige consistoriekamer uit 1883. Het gebouw is opgetrokken uit bruine baksteen, verlevendigd door banden en strekken van rood en geel metselwerk; Y-vormige sierankers met krullen. Het schip wordt gedekt door een zadeldak belegd met zwarte ongeglazuurde Hollandse pannen; bakgoot op houten klossen; vergaarbak. De zuidmuur is (later) wit gepleisterd, evenals de plint. De door schuin afgedekte steunberen gelede zuid- en de noordgevel hebben drie rondboogvensters met tracering en een rond venster eveneens met tracering. De driezijdig gesloten absis heeft aan de buitenzijden een rondboogvenster met tracering; in het blinde middenveld twee rozetankers ter bevestiging van de hangende kanselkuip. De consistoriekamer, onder met Lucas IJsbrandspannen belegd lessenaardak, heeft aan de zuid- en westzijde, binnen de terugspringende spaarvelden, een vensterpartij. De vensterpartij in de zuidmuur bestaat uit drie H-vensters met houten kozijnen en getoogde strek; die in de westmuur uit twee H-vensters met houten kozijnen en getoogde strek. Bakgoot op houten klosjes; vergaarbak. De ommetseling van de toren uit 1951 is uitgevoerd in gele baksteen; erachter gaat nog het muurwerk uit 1819 schuil. De vierkante toren, met even uitgemetselde rand, wordt bekroond door een zeskantige ingesnoerde leiengedekte naaldspits met windvaan in de vorm van een haan. In de toren van beneden naar boven een dubbele houten toegangsdeur in halfrond portaal, een rond venster met tracering, een wijzerplaat en vier maal twee gekoppelde galmgaten met elk twee galmborden. In de klokkenstoel een klok uit 1637, gegoten door Jacob Noteman, diameter 103,2 cm.

Het INTERIEUR wordt overdekt door een tongewelf en is versierd met stucwerk. Links en rechts in het schip bevinden zich de zogenaamde "Amerikaansche Kerkbanken"; typerend voor deze -in Friesland- unieke banken zijn de gebogen, gekrulde zittingen. In de absis bevindt zich de hangende, achtkantige kanselkuip die vermoedelijk uit 1819 dateert: de tijd waarin de kerk een opknapbeurt heeft gehad. De kuip bestaat uit vier brede en vier smalle zijden met versierde panelen; op de hoeken Corinthisch pilasters met eikenbladeren. Ruggeschot, klankbord en trap zijn vermoedelijk van latere datum: waarschijnlijk uit 1883, het bouwjaar van de huidige kerk. 19de-eeuwse koperen lezenaar met duif - symbool voor de Heilige Geest - met boekrol in de pootjes. Het eenklaviers orgel, gemaakt in 1855 door L. van Dam en Zonen te Leeuwarden, staat op een orgeltribune die rust op twee forse gecanneleerde houten Corinthisch zuilen op hoog basement. De tribune heeft een balustrade met panelen. Voorts zijn nog van belang twee gesneden lezenaars uit het laatste kwart van de 17de eeuw en vier eenvoudige tekstbordjes uit het laatste kwart van de 18de eeuw.

Waardering

De Hervormde Kerk, met kerkhof, toegangshek en urinoir te Hitzum (1819 en 1883) is van algemeen cultuurhistorisch en architectuurhistorisch belang:

- als uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling;

- voor het oeuvre van de bouwmeester;

- vanwege de samenhang tussen exterieur- en interieuronderdelen;

- voor het aanzien van het dorp;

- vanwege de in redelijke mate aanwezig architectonische gaafheid van het exterieur;

- vanwege de architectonische gaafheid van het interieur;

- vanwege een aantal waardevolle interieuronderdelen;

- in relatie tot de structurele en visuele gaafheid van de dorpse en landschappelijke omgeving.