In Limburg is Peter Nouwen drie dagen in de week druk met het inspecteren van klein religieus erfgoed. Hij was in 1981 één van de eerste Monumentenwachters in ons land. Binnenkort bereikt hij de pensioengerechtigde leeftijd, maar hij gaat nog even door en vertelt enthousiast over zijn werk. Nouwen: ‘In het kader van het project ‘monitoring klein cultureel erfgoed’ inventariseren we elk jaar zo’n 500 a 600 objecten. In de gemeente Gulpen-Wittem, waar ik nu bezig ben, gaat het om ongeveer 500 objecten, ik heb er nog 350 te gaan, daarna ben ik van plan mijn loopbaan als Monumentenwachter af te sluiten. Mijn collega’s kunnen dan aan de bak, want het is de bedoeling om ieder object eens in de vijf jaar te bezoeken. Ik heb hier altijd met veel plezier gewerkt. Vooral het werk rondom klein religieus erfgoed vond ik schitterend om te doen. Dat mooiste werk is nu voor mij bijna af!’

Mensen opgeleid tot top vaklieden die klein religieus erfgoed kunnen restaureren

‘Een van de grootste projecten was een sociaal innovatieproject in de Euregio Vlaanderen-Nederland rondom klein religieus erfgoed. Wij hebben toen als Monumentenwacht Limburg meer dan 1000 objecten geïnventariseerd en een begroting gemaakt voor het noodzakelijke onderhoud. Met geld van de Europese Unie en de provincie is bovendien een groep mensen met afstand tot de arbeidsmarkt opgeleid tot top vakmensen in de restauratiebranche! Zij kunnen nu onder supervisie al het kleinere erfgoed restaureren. Die mensen werkten voorheen bij de sociale werkplaats, nu zijn het echte vaklieden in dienst van de Stichting Monumentenwerk Limburg. Het hele project heeft ruim vier jaar geduurd.’

‘Het klein religieus erfgoed is meestal in eigendom van een buurtschap, ‘d’n noaber’ noemen wij dat hier in Limburg. Vroeger was het zo dat de beheerder van een kapel of kruis dat element bij ons moest aanmelden, met de vraag of wij wilden aangeven welk onderhoud noodzakelijk was. Nu hebben we van de provincie Limburg de opdracht om ieder jaar zo’n 600 objecten te monitoren. Voor de provincie Limburg zetten wij alle gegevens in een databank, zodat we alle 3500 objecten goed in beeld hebben en houden.’

Christus dreigde in stukken uiteen te vallen

‘Soms is het onderhoud van een monument voor een buurtschap veel te kostbaar. Onlangs was er een schrijnend geval van een sacramentskruis, dat is een zes meter hoog kruis, van massief eikenhout. Daar hing een terracotta corpus aan, uit losse delen samengesteld. Hoofd, armen, benen en romp waren allemaal los van elkaar geraakt. De verbindingen waren verroest en verzakt, dus dreigde Christus in stukken uiteen te vallen. Daar heb ik toen voorlopig een touw omheen geknoopt. De betrokken gemeenteambtenaar zei meteen: ‘Maak maar meteen een verslag met een begroting.’ Normaal gesproken brengt een buurtschap het geld voor het herstel bij elkaar. Maar het kostte ruim € 10.000,00 en dat is voor hen natuurlijk niet zomaar op te brengen. Gelukkig heeft een gemeente voor zo’n belangrijk processiebeeld altijd wel een potje.’

‘De oudste kapel van Limburg is de Sint Catharinakapel in Lemiers. Dit is een kapel uit de 12e eeuw, een rijksmonument, met daarin een moderne muurschildering uit 1978 van Hans Truijen. Over die schildering is nogal wat te doen geweest, maar daar hoor ik als Monumentenwachter geen oordeel over te vellen. Ik kijk naar de constructie, de daken en de muren van een monument en als het schilderwerk in slechte staat verkeert, dan melden we dat uiteraard ook. In 2015 is de schildering van Hans Truijen, die hij maakte in opdracht van de pastoor, weer gerestaureerd.’

Waarom staat het juist hier, wat is hier ooit gebeurd?

‘Ik kijk eigenlijk nooit of ik iets nou mooi vind of niet. Ik kijk naar waar het ligt. Meestal vind je de kappelletjes of kruizen tussen twee dorpen. Bedoeld om een goede oogst af te smeken of een behouden terugkeer uit de oorlog. Dan zie je in de verte een kabbelend beekje, je loopt door een weiland naar beneden en dan staat daar opeens een klein kruisje. Het gaat mij om het ensemble: het kruis, de omgeving en het verhaal erachter. Waarom staat het juist hier, wat is hier ooit gebeurd? Dat alles bij elkaar maakt dit voor mij zo bijzonder om te doen. Onderweg kom ik dan wel eens mensen tegen, die dan horen dat ik dit drie dagen per week mag doen. Die zijn dan erg jaloers!’

‘Wat ik ook bijzonder erfgoed vind, zijn de begraafplaatsen. Daar heb ik mij ook veel mee bezig gehouden. Bijvoorbeeld de restauratie van alle graven op de oude begraafplaats in Roermond. Ook hier hebben wij mensen opgeleid om herstelwerkzaamheden aan 1500 graven te kunnen uitvoeren. Dit is één van de oudste begraafplaatsen in Nederland. Van Keizer Jozef II van Oostenrijk mocht er niet meer in de kerken en binnen de stadsmuren begraven worden, vanaf 1785 gebeurde dat dus op een begraafplaats. Diverse graven zijn rijksmonument geworden, een daarvan is het Graf met de Handjes. Protestanten en Katholieken mochten destijds niet bij elkaar begraven worden. Een echtpaar met twee geloven liet zich wel naast elkaar begraven, met een muur ertussen waar twee handen overheen reiken.  Het erfgoed in Limburg vertelt veel mooie verhalen; ik ben blij dat ik bijna veertig jaar van mijn werkzame leven hieraan heb mogen besteden.’